به گزارش پیام آوران معدن و فولاد: در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، فولاد در زمره بزرگ‌ترین اقلام وارداتی کشور قرار داشت. اما افزایش ظرفیت تولید از ۱۵ به ۳۰میلیون تن از سال ۱۳۹۰ به بعد، نه‌تنها کشور ما را از واردات این محصول حیاتی بی‌‌‌نیاز کرد، بلکه ایران را به یکی از ۱۰صادرکننده بزرگ فولاد جهان تبدیل ساخت.
تحولی بزرگ، که تراز تجاری کشور را ۱۵میلیارد دلار بهبود بخشیده است. اما صنعت فولاد ایران چگونه میتواند به جایگاهی بالاتر در صنعت فولاد دنیا دست یابد؟
هر از گاهی مطالبی درباره اثرات صنعت فولاد بر اقتصاد، محیط زیست و… در رسانه‌‌‌های کشور منتشر می‌شود که با واقعیت فاصله دارد. در حال حاضر با تولید سالانه ۳۱میلیون تن فولاد در سال، بین برزیل و ایتالیا قرار داریم و نکته قابل‌توجه اینجاست که فاصله ما با آلمان که در رتبه هفتم قرار دارد تنها ۴میلیون تن است که این میزان معادل تولید یک‌ماه صنعت فولاد کشور است. در واقع ، زمانی که این عدد را با سه ماه توقف تولید به دلیل قطعی گاز و برق مقایسه می‌‌‌کنیم، می‌‌‌بینیم که با تامین زیرساخت‌‌‌های لازم، ارتقای جایگاه به رتبه هفتم کاملا دست‌‌‌یافتنی است.در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، فولاد در زمره بزرگ‌ترین اقلام وارداتی کشور بود.
در سال ۱۳۹۰ دومین واردکننده بزرگ فولاد جهان بودیم و همواره در کنار آمریکا و تایلند در صدر فهرست واردکنندگان قرار داشتیم. اما افزایش ظرفیت تولید از ۱۵ به ۳۰میلیون تن از سال ۱۳۹۰ به بعد، نه‌تنها ما را از واردات بی‌‌‌نیاز کرد، بلکه به یکی از ۱۰صادرکننده خالص فولاد جهان تبدیل شدیم. این تحول بزرگ، تراز تجاری کشور را ۱۵میلیارد دلار بهبود بخشیده است.
امروزه دیگر تامین نیاز داخلی فولاد دغدغه جدی نیست. در بحث اشتغال، صنایع فولادی به‌طور مستقیم ۱۴۰هزار نفر را مشغول به کار کرده‌‌‌اند که در میان صنایع معدنی یکی از بالاترین نرخ‌های اشتغال‌زایی است. با احتساب مشاغل پایین‌‌‌دستی، این صنعت حدود ۸درصد اشتغال کشور را تامین می‌کند.
سهم ۲درصدی از مسکن
وقتی قیمت دلار افزایش می‌‌‌یابد، این تصور شکل می‌گیرد که قیمت مسکن هم باید متناسب با آن بالا برود. اما واقعیت این است که در هر مترمربع مسکن به‌طور متوسط ۵۰ کیلوگرم فولاد مصرف می‌شود. البته این میزان در ساختمان‌‌‌های حدودا سه‌طبقه کمتر و در ساختمان‌‌‌های بزرگ‌تر ممکن است بیشتر باشد. با قیمت فعلی مسکن که حدود ۸۰میلیون تومان در هر مترمربع است، سهم فولاد تنها ۲درصد قیمت تمام‌شده را تشکیل می‌دهد. یعنی هر مترمربع حدود یک‌میلیون و ۶۰۰هزار تومان هزینه فولاد دارد. بنابراین حتی اگر قیمت فولاد ۱۰درصد افزایش یابد، قیمت هر مترمربع مسکن تنها ۱۶۰هزار تومان بالا می‌رود. پس نوسانات نرخ ارز نباید از ناحیه فولاد تاثیر معناداری بر قیمت مسکن داشته باشد.
شاخص زیست محیطی فولاد ایران
تولید فولاد در ایران که به احیای مستقیم معروف است، نسبت به روش متداول جهانی مزیت‌‌‌های قابل‌توجهی دارد. در روش احیای مستقیم به ازای تولید هر تن فولاد، ۲/۱تن دی‌‌‌اکسید کربن تولید می‌شود، در حالی که در روش کوره‌بلند که در اکثر کشورها استفاده می‌شود، این میزان به بیش از ۵/۲تن می‌‌‌رسد.
این تفاوت چشمگیر میتواند به عنوان یک شاخص برتری برای فولاد ایران مطرح شود. براساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، میزان برداشت سالانه از کل منابع آبی کشور حدود ۱۰۰میلیارد مترمکعب است. صنعت فولاد با تولید ۳۱میلیون تن، سالانه ۱۵۴میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که معادل ۱۵/۰درصد کل مصرف آب کشور است.
نکته مهم‌تر اینکه این عدد نسبت به مصرف واقعی کمتر است؛ چرا که صنایع فولادی که در نواحی حاشیه خلیج فارس مستقر شده‌‌‌اند، آب موردنیاز خود را به صورت تصفیه‌شده از دریا تامین می‌کنند، بنابراین عملا فشاری بر منابع آب داخلی وارد نمی‌شود.
چالش های حوزه انرژی
صنعت فولاد سالانه حدود ۵هزار مگاوات برق مصرف می‌کند، ولی نکته قابل‌توجه این است که ۷۰درصد این میزان را خود صنعت تولید می‌کند. با این حال، در فصل تابستان با تشدید ناترازی‌ها و کمبود برق، برق تولیدی صنایع فولادی توسط اداره برق به مصارف خانگی اختصاص داده می‌شود و خود صنایع فولادی خاموش می‌‌‌شوند. در تابستان گذشته، صنایع مستقر در شهرک‌‌‌های صنعتی در حد هفته‌‌‌ای دو روز قطعی برق داشتند که حداکثر ۳۰درصد محدودیت می‌شود. اما صنعت فولاد با وجود تولید بخش عمده برق موردنیازش، بیش از ۶۰درصد محدودیت را تجربه کرده است.
در بخش گاز نیز وضعیت مشابهی حاکم است. در پیک سال گذشته، مصرف گاز کشور به حدود ۸۵۰میلیون مترمکعب در روز رسید. مصرف گاز صنعت فولاد در تابستان و زمستان تفاوت چندانی ندارد و حدود ۴۰میلیون مترمکعب در روز یا ۵درصد مصرف کل کشور است. با این حال، اولین صنعتی که در زمان کمبود با محدودیت مواجه می‌شود، فولاد است. ما می‌‌‌توانیم با رفع محدودیت‌های زیرساختی، به‌‌‌ویژه در حوزه انرژی، در کوتاه‌‌‌ترین زمان ممکن به جمع هفت‌تولیدکننده برتر جهان بپیوندیم. فولاد ایران با برخورداری از فناوری دوستدار محیط‌زیست، بهره‌‌‌گیری از آب دریا و سهم بالا در تولید برق موردنیاز خود، از مزیت‌‌‌های رقابتی قابل‌توجهی برخوردار است که باید با برنامه‌‌‌ریزی دقیق از آنها بهره برد.
در حالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد صنایع فولادی باید در حاشیه دریاها مستقر شوند، متاسفانه در کشور ما بسیاری از این واحدها در مناطق خشک و کم‌‌‌آب احداث شده‌‌‌اند که این امر موجب آسیب رسیدن به منابع طبیعی شده است. این مساله نشان می‌دهد مشکل اصلی نه در ماهیت صنعت، بلکه در نحوه سیاستگذاری و مکان‌‌‌یابی واحدهای تولیدی است.
بهادر احرامیان
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران
