تولید فولاد در رده صنایع استراتژیک قرار دارد. این صنعت در ایران بر پایه بهره‌گیری از ذخایر غنی سنگ آهن و همچنین منابع انرژی احداث شده و توسعه یافته است. تاجاییکه ایران اکنون در جایگاه دهمین فولادساز بزرگ دنیا قرار گرفته است. فولاد را باید پرمصرف‌ترین فلز دنیا در حال حاضر دانست. کاربرد متنوع و قابل توجه این فلز بر اهمیت آن می‌افزاید.
زنجیره فولاد از معدن و استخراج سنگ آهن آغاز می‌شود. این محصول معدنی پس از فرآوری به شمش فولاد تبدیل می‌شود. در ادامه نیز این زنجیره تا تولید محصولات نهایی ادامه می‌یابد. در همین حال بخشی از محصولات تولید شده در زنجیره فولاد به‌عنوان ماده اولیه در سایر صنایع همچون خودروسازی، تولید لوازم خانگی و …. کاربرد دارند. همین گستردگی در زنجیره فولاد، تنظیم بازار این فلز را دشوار کرده است.
به‌ویژه انکه دولت‌ها طی سال‌های گذشته و با توجه به اهمیت این صنعت، راهکارهایی را برای توسعه صنعت فولادسازی تدوین کرده‌اند. راهکاری که اکنون موجبات توسعه فولادسازی را در ایران فراهم کرده است. تا جاییکه ایجاد ظرفیت برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴، هدفی تحقق‌پذیر به‌نظر می‌رسد.
با این وجود باید اذعان کرد که حمایت‌های دولت عموما یکجانبه بوده‌اند. یا به بیانی دیگر، بخشی از حلقه‌های زنجیره فولاد را بیشتر هدف قرار داده‌اند. همین موضوع نیز به چالشی جدی میان فعالان زنجیره فولاد کشور بدل شده است.
در همین حال باید تاکید کرد که طی چند سال اخیر و با توجه به بحران‌های اقتصادی که کشور تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی پشت سر می‌گذارد؛ عملکرد بازار فولاد ایران نیز از شرایط متاثر شده است. برای چند دوره زمانی و با افزایش بی‌ثباتی اقتصادی در کشور که نمود آن را در افزایش قابل توجه نرخ ارز و همچنین تورم شاهد بودیم؛ بازار فولاد نیز با التهاب روبرو شد. التهابی که از یک‌سو مصرف‌کنندگان را متضرر کرد؛ از سوی دیگر چالش‌های جدی برای برخی از تولیدکنندگان فراهم کرد.
در ادامه چالش‌های زیرساختی همچون دوره‌های کمبود گاز و برق که به کاهش یا توقف تولید فولادسازان منجر شد؛ این التهابات را برای یک بازه زمانی افزایش داد. عموما در چنین فضایی مباحثی همچون تنظیم بازار فولاد بیش از پیش مطرح می‌شود و مورد توجه سیاست‌گذاران قرار می‌گیرد.
دولت سیزدهم پس از آغاز فعالیت خود، بر تنظیم بازار بسیاری از محصولات و کالاهای اساسی تاکید داشته است. تنظیم بازار فولاد نیز به دلیل کاربرد گسترده آن در صنعت ساخت‌وساز و همچنین سایر صنایع خودروسازی و … از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در همین حال با زندگی مردم در ارتباط مستقیم است.
بنابراین سیاست‌گذاران در وزارت صنعت، معدن و تجارت طرح جدیدی را با هدف تنظیم بازار ارائه کرده‌اند و تنظیم عرضه و فروش فولاد را با شرایط ویژه‌تری دنبال می‌کنند.
نکته قابل توجه و تامل در طرح موردبحث آن است که بورس کالا به‌عنوان جدی‌ترین ابزار مدیریت بازار فولاد انتخاب شده است.
عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات تولید شده در این زنجیره در بورس کالا و همچنین بهره‌مندی از قابلیت‌ها و سازوکارهای جدید این بازار، حکایت از نقش ویژه این مجموعه در روند تنظیم بازار فولاد دارد.
تعریف معاملات کشف پرمیوم که امکان برنامه‌ریزی برای تولید، خرید و صادرات فولاد را فراهم می‌کند؛ از مهم‌ترین امتیازات طرح موردبحث است. در همین حال از امکانی برای عرضه تلفیقی محصولاتی که تولید آنها در داخل کشور کمتر از نیاز صنایع داخلی برآورد می‌شود باید به‌عنوان دیگر نقطه قوت این طرح نام برد.
هرچندکه باید اقرار کرد فعالان زنجیره فولاد نسبت به این طرح و جزئیات مطرح شده در برخی از بندهای آن انتقاد دارند. در درجه نخست آنکه تاکید دارند سیاست‌گذاران بدون توجه به نظرات اغلب تولیدکنندگان، فعالان بخش خصوصی و تشکل‌های این زنجیره یا به بیانی جامع‌تر ذینفعان طرح موردبحث اقدام به تدوین و سیاست‌گذاری جدیدی برای زنجیره فولاد کرده‌اند.
در ادامه نیز به بخش‌های متعددی از این طرح انتقاد وارد می‌کنند. ازجمله آنکه جزئیات مطرح شده برای عرضه تلفیقی ورق فولادی در بورس کالا را مصداق انحصار می‌دانند و نسبت به خطرات آن در آینده هشدار می‌دهند. ما در برهه‌های مختلف و در روند تولید یا تجارت محصولات مختلف، انحصار را تجربه کرده‌ایم و اکنون نگرانی منطقی است.
در ادامه عرضه ۱۰۰ درصدی تمامی محصولات تولید شده در این زنجیره در بورس کالا نیز با انتقاداتی همراه است. چراکه بسیاری معتقد هستند تمامی تولیدکنندگان یا اصناف امکان خرید از بورس کالا را ندارند. درنتیجه این دست سخت‌گیری‌ها اغلب به ضرر کسب‌وکارهای کوچک تمام می‌شود.
در همین حال فعالان بخش سنگ آهن مصرند امکان عرضه سنگ آهن معادن کوچک و بخش خصوصی به سبب تفاوت قابل توجه محصول و گریدهای متنوع آن در بورس کالا وجود ندارد. درنتیجه الزام به عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات این زنجیره در بورس کالا باید از حلقه کنسانتره و گندله اجرایی شود.
این دست انتقادات ادامه دارند. هرچند که پاسخی منطقی برای برخی از آنها وجود دارد و برای برخی دیگر نیز تجدید نظر در برخی سیاست‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد. البته وزارت صنعت، معدن و تجارت در گام نخست اجرای این طرح را برای یک دوره آزمایشی ۳ ماهه آغاز کرده است. انتظار می‌رود در پایان این زمان، مشکلات طرح موردبحث شناسایی و برای رفع آن برنامه‌ریزی دقیقی انجام شود. تا بدین ترتیب در آینده شاهد خاموش شدن التهابات حاکم بر زنجیره فولاد و بهبود هرچه بیشتر تولید در این زنجیره باشیم.
