به گزارش پیام آوران معدن و فولاد: این در حالی است که به گفته منابع رسمی وزارت نفت، ارزش دلاری صادرات نفت کشور طی سال 1402 به حدود 36 میلیارد دلار رسید؛ به این ترتیب باید گفت در سالی که به گواه سیاست‌گذاران دولتی صادرات نفت ایران در بهترین شرایط خود طی یک دهه اخیر قرار داشت، ارزش صادرات زنجیره فولاد به 21 درصد ارزش صادرات نفت کشور رسید.
در حالی که درآمد صادرات نفت و صادرات صنعت فولاد کاملا قابل قیاس است؛ توسعه صنعت فولاد مزایای متعددی نسبت به توسعه صنعت نفت دارد. اشتغالزایی بیشتر، فعال شدن زنجیره تولید گسترده، امکان مشارکت بیشتر بخش خصوصی و سهولت بیشتر در بازگشت ارز حاصل از صادرات در شرایط تحریمی از جمله دلایل برتری توسعه صنعت فولاد نسیت به صنعت نفت است.
درآمد صادرات نفت ایران در سال 1402 به 36 میلیارد دلار رسید، این در حالی بود درآمد ایران از فروش نفت در سال‌هایی که تحریم نفتی کشور به مراتب سختگیرانه‌تر پیگیری می‌شد نظیر سال 1398 به حدود 9 میلیارد دلار نیز سقوط کرده بود که این رقم تفاوت چندانی با درآمد صادرات زنجیره فولاد کشور ندارد.
تحریم‌های شدید اجباری وضع شده بر صادرات نفت ایران باعث می‌شود تا لزوما کل درآمد صادراتی این بخش به شکل دلار به ایران داده نشود، پرداخت کالا به جاری ارز و همچنین دیرکرد قابل توجه در بازگشت ارز حاصل از صادرات نفت به درآمدهای کشور از این محل آسیب زده است. این در حالی است که صادرکنندگان بخش فولاد را عمدتا بخش خصوصی تشکیل می‌دهند که علی‌رغم چالش‌هایی که تحریم در مسیر صادرات و بازگشت ارز حاصل از صادرات برای آن‌ها رقم زده؛ اما بازگشت ارز صادراتی این بخش به مراتب شرایط مطلوب‌تری دارد و در نهایت فعالان این زنجیره با بازگشت تقریبا کل ارز حاصل از صادرات، به طور کامل تعهدات ارزی خود را ایفا کرده‌اند.
زنجیره فولاد در کشور از جمله حوزه‌هایی است که ظرف سال‌های اخیر به درستی در مسیر توسعه قدم برداشته و امروز فاصله چندانی با اهداف توسعه‌ای کشور ندارد. طی 4 دهه اخیر سرمایه قابل توجهی جذب صنعت فولاد شده و مسیر ظرفیت‌سازی در این صنعت تشویق شده است؛ تاجاییکه ایران در حال حاضر در جایگاه دهمین فولادساز دنیا قرار گرفته است.
شرکت فولاد مبارکه اصفهان از جمله نمونه‌های برتر فولادساز در کشور است که با تکمیل زنجیره ارزش فولاد در کشور از معدن تا محصول با ارزش افزوده بالا در این زنجیره (انواع ورق‌های فولادی) توانسته است تا برتری توسعه صنعت فولاد نسبت به تکیه بر اقتصاد نفتی در کشور را نمایان کند. مدیران و سیاست‌گذاران این شرکت فولادی نیز در صحبت‌‌های خود به توان این فولادساز برتر در تحقق عبور از اقتصاد نفتی تاکید داشته‌اند.
این فولادساز برتر کشور اشتغالزایی مستقیم و غیر مستقیم 400 هزار نفری را رقم زده و فعالیت بسیاری از صنایع کشور از کشتی‌سازی تا کنسروسازی از خودروسازی تا لوازم خانگی وابسته به محصولات فولاد مبارکه هستند.
صنعت فولاد یک صنعت صنعت‌ساز است و حیات بسیاری از صنایع با صنعت فولاد آغاز شده است. مدیران فولاد مبارکه به دنبال جایگزین اقتصاد فولادی به جای اقتصاد نفتی هستند. تحقق این هدف با بهبود سیاست‌های صادراتی، عدم صدور بخشنامه‌های خلق‌اساعه و محدودیت در بخش صادرات فولاد و انرژی قابل تحقق است.
گذر از اقتصاد نفتی
دشواری در مسیر صادرات نفت، تنها دلیل تاکید کارشناسان برای گذر از اقتصاد نفتی نیست؛ ظرف سال‌های گذشته همواره کارشناسان اقتصادی به زیان تکیه اقتصاد ایران به درآمد حاصل از صادرات نفت تاکید داشته و خواستار گذر از اقتصاد نفتی در کشور شده‌اند. اگرچه تقریبا ظرف یک قرن اخیر، اقتصاد ایران بر بخش استخراج و فروش نفت تکیه داشته، اما این تکیه باعث شده تا سیاست‌گذاران از توجه حداکثری نسبت به لزوم توسعه صنعتی کشور غافل شوند و همین بی‌توجهی سیاست‌گذار بر لزوم ارتقا توسعه صنعتی باعث شده تا امروز کشور با چالش‌های فراوانی مواجه باشد.
اگرچه بخش عمده‌ای از درآمدهای صادراتی کشور طی سالیان متمادی از محل استخراج و فروش نفت تامین شده، اما توسعه صنعت نفت به اندازه توسعه صنعتی کارایی ندارد، در وهله اول باید تاکید کرد که توسعه صنعت نفت توان لازم برای صنعتی کردن کشور را ندارد؛ امکان ورود بخش خصوصی به صنعت نفت به خصوص در بالادست زنجیره بسیار محدود بوده و بنابراین توسعه این بخش به تقویت بخش خصوصی منجر نشده است.
اشتغالزایی محدود در صنعت نفت ایراد بعدی وارد شده به این صنعت است و نیاز به ایجاد اشتغال باعث شده تا همواره کارشناسان اقتصادی بر لزوم صنعتی شدن کشور فارغ از منابع نفتی تاکید داشته باشند. در عین حال باید به این نکته توجه کرد که ذخایر انرژی هر کشوری محدود بوده و برداشت این ذخایر و فروش آن بدون توجه به آینده امری نادرست است.
اگرچه همگان بر لزوم گذر از اقتصاد نفتی در کشور وفاق دارند؛ اما تحقق این موضوع در گرو توجه سیاست‌گذاران به زمینه‌سازی در مسیر توسعه صنعتی کشور است. طی سال 1402 رشد اقتصادی ایران بهبود داشت؛ اما این بهبود رشد اقتصادی تاثیری بر تحریک تقاضا در بازار آهن و فولاد کشور بر جای نگذاشت.
ظرف دهه اخیر کشور با چالش جدی کاهش رشد اقتصادی مواجه بود؛ اما آخرین داده‌ها از بهبود تولید ناخالص ملی در سال 1402 حکایت دارد. بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی کشور در ۹ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۲ در حدود 6.7 درصد اعلام شد؛ البته تحقق این رشد اقتصاد بر پایه فروش نفت و پایه ضعیف رشد اقتصادی در سال 1401 رقم خورده است.
اگرچه رشد تولید ناخالص ملی در سال 1402 اتفاقی خوش‌یمن است، اما این بهبود نتیجه افزایش فعالیت تولیدی در بخش‌های مختلف صنعتی نبوده و بنابراین این داده نتوانسته به تحریک تقاضا در بازارهای کالایی و صنعتی کشور منجر شود. درواقع رشد اقتصادی حاصل شده از فروش نفت، لزوما به بهبود وضعیت زندگی مردم منجر نشده است. این در حالی است که اگر این رشد اقتصادی از مسیر افزایش فعالیت صنعتی و درآمد حاصل از آن محقق می‌شد، می‌توانست نتایج متفاوتی را رقم بزند.
افزایش صادرات، راهکاری مناسب برای عبور از چالش عدم تقاضای داخلی برای محصولات فولادی است؛ صنعت فولاد در ایران با هدف صادرات توسعه یافته است.
مبارکه پیشران توسعه صنعتی
همانگونه که ذکر شد، ارزش صادرات صنعت فولاد کشور در سال گذشته به 7 میلیارد و 600 میلیون دلار رسید؛ این در حالی است که بخش عمده‌ای از تولیدات محصولات فولادی در بازار داخل مصرف شده و باعث گردش چرخ صنایع تکمیلی شده است و بنابراین تاثیر بخش فولاد بر تولید ناخالص ملی رقمی قابل توجه خواهد بود.
فعالیت بسیاری از بخش‌های صنعتی در تمامی حوزه‌ها وابسته به تولید فولاد در کشور است؛ صنایع ساختمانی، توسعه زیرساخت، خودورسازی، تولید لوازم خانگی، کشتی‌سازی و... وابسته به تامین محصولات فولادی هستند. درحالی واحدهای نوردی تامین‌کننده فولادهای ساختمانی هستند، تولیدکنندگان ورق بخشی عمده‌ای از صنایع را به لحاظ مواد اولیه، تامین می‌کنند. برآوردها از آن حکایت دارد که امروز بالغ بر ۵۰ تا ۶۰ درصد صنعت کشور به تامنی ورق‌های فولاد مبارکه وابسته است. این فولادساز برتر توانسته است، نیاز صنایع مهمی همچون خودروسازان و تولیدکنندگان لوازم‌خانگی را برطرف کرند و زمینه استمرار تولید در این صنایع مهم را مهیا کند.
سنگ‌آهن ورودی به شرکت به گندله، آهن اسفنجی و انواع ورق‌های فولادی گالوانیزه قلع اندود و رنگی تبدیل نمی‌شود؛ اما این پایان کار نیست. این ورق‌ها به محصولاتی قابل‌استفاده در مصارف ساختمانی، ساخت مخازن، شاسی خودروهای سبک و سنگین و فولادهای دوفازی فریتی و مارتنزیتی مورداستفاده در خودروهای روز دنیا تبدیل شده و این اتفاقات بسیار خوبی است که به مدد حضور فولاد مبارکه در کشور در حال رخ‌دادن است. تکمیل زنجیره از سنگ تا محصولات با ارزش افزوده بالا باعث می‌شود تا لزوم گذر از اقتصاد نفتی با تکیه بر توان فولادی‌ها به شکل جدی‌تر مطرح شود.
ذکر این نکته ضروری است که ظرفیت ایجاد شده در صنعت فولاد کشور به بیش از 45 میلیون تن رسیده است و با توجه به طرح‌های در دست اجرا، این ظرفیت به 50 میلیون تن در سال ارتقا پیدا می‌کند. این ظرفیت‌سازی به صرف تامین هزینه‌های سنگین ظرف سالیتن متمادی انجام شده و زمینه‌ساز آن شده است که امروز بخش فولاد از پتانسیل به مراتب بالایی در نقش‌آفرینی در اقتصاد کشور برخوردار باشد.
